Hoofdstuk II:  Nieuwe (moderne, postmoderne) hermeneutiek

1. Er is echter met betrekking tot de inhoud van de hermeneutiek in bepaalde theologische kringen een verandering gekomen. Hermeneutiek is daar van kleur veranderd, is een andere lading gaan dekken. We noemen dit voor het gemak maar de nieuwe hermeneutiek: moderne hermeneutiek uitlopend op wat we vandaag de dag kunnen betitelen met post-moderne hermeneutiek. Bij ‘modern’ heeft het verstand de hegemonie of het overwicht, bij ‘postmodern’ het gevoel. Maar het verandert in de bespreking niets, want beide zijn van dezelfde stam: nieuwe hermeneutiek.

2. Die (post)moderne verandering heeft dus niet alleen te maken met verandering van de plaats van de hermeneutiek in de theologie, een plaats die namelijk veel belangrijker, centraler is geworden – met name in dogmatiek, ethiek en praktische theologie ^{noot 2} –, hermeneutiek die een sleutelrol gaat spelen.

3. Maar dit lijkt te zijn gekomen doordat de inhoud van het begrip is veranderd, d.i. verandering in verband met verbreding. De hermeneutiek houdt zich naast de tekst ook bezig met de hoorder of lezer.

4. En met dat laatste hoeft nog niets mis te zijn. Het Woord van God is immers gericht op de hoorder of ontvanger. En het is de bedoeling dat de Bijbelse boodschap bij hem overkomt, doorkomt.

5. Maar er is meer aan de hand. Niet alleen: komt de boodschap wel bij de ontvanger over? Maar ook: ‘kan’ de ontvanger eigenlijk wel wat met de boodschap, of: ‘klikt’ het wel?
   Wellicht moeten we zeggen: de hermeneutiek is overschaduwd door de (moderne) filosofie:

   • Daarbij is Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher (1768-1834) baanbrekend met zijn sterke accent op het subjectieve denken c.q. gevoel. Uiteindelijk is niet de voor ons liggende Bijbel als Woord van God regel voor geloof en leven, maar ons religieus (godsdienstig) bewustzijn: d.w.z. het religieus bewustzijn van de bijbel-schrijver in combinatie met het religieus bewustzijn van de hoorder of ontvanger.
   • We noemen ook Martin Heidegger (1899-1976) en zijn existentiefilosofie met in zijn kielzog Georg Gadamer. Vertolking wordt bepaald door een voor-verstaan (‘Vorverständnis’), door vooroordelen. Toegepast gaat dit dan ook gelden voor het verstaan van de Bijbel. Het gaat er minder om wat een tekst oorspronkelijk betekent, maar om wat zo’n tekst mij vandaag doet.

6. Beide manieren van denken vloeien voort uit de geestesstroming van de Verlichting. Of eigenlijk gaat het niet (alleen) over een bepaalde filosofie, maar over een levensbeschouwing: de Verlichting ziet de mens als mondig, hij mag (mee) denken en (mee) zijn normen en waarden bepalen.

Verder lezen